Eski Sovyet cumhuriyetlerinden Orta Asya‘nın güç kaynaklarıyla ve geniş coğrafyasıyla öne çıkan ülkesi Kazakistan’daki kriz ve jeopolitik yansımaları tartışılıyor. Kazakistan’da LPG artırımlarına karşı şovlar ve grevlerin akabinde silahlı isyana dönüşen olaylar idarenin talebi üzerine Kolektif Güvenlik Mutabakatı Örgütü‘nün (KGAÖ) devreye girmesi eşliğinde büyük ölçüde dindi. Rusya’nın Avrasya İktisat Birliği ve Çin’in Nesil ve Yol teşebbüsünün çakıştığı bir coğrafyada meydana gelen ve Batı’da ‘renkli devrim’ motifleriyle algılanan olayların Rusya ile ABD ve NATO‘nun Cenevre’de başlayan güvenlik garantileri görüşmeleri öncesine denk gelmesi dikkat çekiyor.
Gelişmeler ve jeopolitik yankılarını Dumlupınar Üniversitesi’nden Asya siyasetleri uzmanı Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk.
‘Kazakistan’da bir renkli ihtilal teşebbüsü oldu, Tacikistan-Kırgızistan çizgisinden beklerken Kazakistan’dan gelmesi şaşırtıcı’
Dr. Barış Adıbelli’ye bakılırsa, Kazakistan’da bir renkli ihtilal teşebbüsü olduğu söylenebilir. ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi daha sonrası ‘ABD’nin en uzun savaşı sona eriyor lakin Avrasya’nın en uzun savaşı başlıyor’ tespiti yaptığını belirten Adıbelli, IŞİD Horasan kümesine atıfla Tacikistan-Kırgızistan sınırında yeni istikrarsızlıklar beklenirken, olayların Kazakistan’da patlamasının şaşırtan olduğunu söylemiş oldu. Renkli ihtilallerin örneklerinin 2000’lerden beri ortada olduğunu anımsatan Adıbelli, “Bu tip durumlarda global güçler ya fırsatı yaratır ya da ortaya çıkan fırsatı değerlendirir” vurgusu yaptı:
“Kazakistan’da yaşanan olaylara bakarken referans noktalarımız var. Bir renkli ihtilal teşebbüsü oldu diyebiliriz. Amerika ve NATO’nun Afganistan’dan çekilmesini konuştuğumuzda ‘Bu çekilme yaşanıyor. Amerika’nın Afganistan’daki en uzun savaşı sona eriyor lakin bu sefer Avrasya’nın en uzun savaşı başlıyor’ demiştim. Oradaki çekilmenin bir zafer olmadığı, yani ABD’nin çekilmesiyle orada barış manasında yeni bir devrin başlamadığını tersine büyük bir kaos ve istikrarsızlık sürecinin geldiğini söylemiştim. Zayıf halka Tacikistan-Kırgızistan sınırı. IŞİD Horasan, Tacikistan ve Kırgızistan’ı tehdit ediyor. Ama biz bu beklentideyken temel patlama hiç ummadığımız, kuvvetli olarak bildiğimiz Kazakistan’da bu biçimde bir olayın yaşanması dikkatlerin farklı taraflara çekti. Renkli teşebbüs niyetine şunun için yakınım. 2000’lerin ortalarında örneklerini gördük. Ukrayna, Gürcistan ve Kırgızistan’da gördük. Tibet’te Çin’e karşı ayaklanmalar oldu. daha sonrasındası hal değiştirdi, Arap Baharı ismi altında tüm Ortadoğu coğrafyasında gördük. Artan yumurta fiyatlarından dolayı İran’da halk sokağa döküldü. Halk rejime, Hamaney’e tenkitler yöneltti. İran’da bunu bir iki kere gördük. Trump, Twitter’da İran’daki olaylarla ilgili ‘İran halkı sizi destekliyoruz. Sizin için bir şey yapamıyoruz lakin kalbimiz sizinle’ demişti. Bu tip şeylerde global güçler ya fırsatı yaratır ya da ortaya çıkan fırsatı kıymetlendirir. Kazakistan’da ortaya çıkan fırsat görüldü.”
‘Dışarıdan yapılan teşebbüs Rusya’yı gördüğünde geri adım atacak’
Adıbelli renkli ihtilal teşebbüsüne karşı Kazakistan’da fazlaca süratli davranıldığı, gelişmelerin Amerikalıları ‘KGAÖ’den niye yardım istendiğini’ sorgulatmak durumunda bıraktığını vurguladı. Adıbelli’ye göre gönderilen barış gücü birliğinin sayısı az olsa da Rusya’nın varlığı başlıbaşına bir ‘caydırıcı’ öge:
“Ancak fazlaca sürat davranıldı. Amerikalılar ‘niçin Rusya’dan yardım istediler anlayamadık’ diyor. Bu nokta da biz de diyoruz, 100 binin üzerine ordun var, askerin var, polis teşkilatın var. niye Rusya’dan? KGAÖ’yü toplasanız kaç kişi edecek? 100 bin asker varken bir tarafta 2000 küsür askerle aslında sorun Rusya’nın bir biçimde o denklemin içine sokularak dışarıdan yapılan bu teşebbüse karşı aslında Rusya ile birlikte bunu engelleme. Dışarıdan yapılan teşebbüs Rusya’yı gördüğünde geri adım atacak. Verdiği reaksiyona bakarsak Tokayev’in oynadığı oyun tutmuş üzere. Blinken, ‘Rusya’yı niye çağırdınız, epey manalı değil’ dedi, devamında “Evinize girdi mi tekrar çıkaramazsanız’ dedi. Rusya da buna karşılık verdi. Burada Kazakistan’a KGAÖ ki Rusya’nın NATO’su olarak isimlendiriliyor Rusya’nın gelmesi ABD’nin fazlaca güzeline gitmiş değil.”
‘Çok kıymetli bir haftanın öncesinde dikkatleri dağıttı’
Kazakistan’daki olayların Rusya ile ABD/NATO içinde epey değerli müzakerelerin yapılacağı bir haftanın hemilk öncesinde patlamasına dikkat çeken Adıbelli, Moskova’nın ‘Ukrayna üzerinden yaşanan krizi’ diplomasi masasına çekme uğraşlarına karşılık ABD ve NATO’dan gelen karmaşık bildirilere atıfta bulundu:
“Bu epeyce değerli bir hafta. Ukrayna sorununda diplomasinin öne çıktığı bir hafta olacak. Kazakistan’daki gelişmelerin gölgesinde geçen günlerde NATO bakanlar toplantısı yapıldı. NATO, ‘Artık Rusya ile diyalog kuralım’ diyorlar. Bir de şunu diyorlar, o da Amerikan tarafınca gelen bir şey; ‘Rusya’nın güvenlik garantisi ismini verdiği teklifte hepsinin kabul edilebilirliği yok’. Ukrayna ve Gürcistan’ı NATO’ya almayın, bize kelam verildi daha önce’ diyor. Blinken, ‘NATO hiç bir vakit Rusya’ya doğuya gerçek genişlemeyeceğiz diye bir kelam vermedi’ dedi. Rusya-NATO Kurulu olacak. Tüm bu süreç, Kazakistan sıkıntısı aslında Rusya’nın bir anda dikkatini de dağıtmış oldu. Rusya da beklemiyordu Kazakistan’da bu biçimde bir durum olacağını. Bu Rusya’nın renkli ihtilali diyen var, bu Amerika’nın renkli ihtilali diyen var. Ukrayna olmasaydı beyin fırtınası yapılırdı. Rusya bu sıkıntının askeri boyuttan diplomasi boyutuna çekilmesini istiyor. Nihayetinde Kremlin, Biden ile yapılan telefon görüşmesinin âlâ geçtiğini söylüyor. Biden, iç kamuoyuna ve Ukrayna’ya iletileri sert gösterse de onlar da mutlu.”
‘Burada bir kaosun Çin’in Jenerasyon ve Yol’unu da etkilemesi ister istemez engellemiş olunuyor’
Adıbelli bazılarının de Kazakista’daki olayların Çin’e ve Nesil ve Yol’a karşı bir operasyon yorumlarını öne çıkardığını anımsatırken, sonuçları prestijiyle bir kaosun engellenmiş bulunmasına dikkat çekti. Kazakistan’daki krizin tahlilinde KGAÖ öne çıkarken, tıpkı Türk Devletleri Teşkilatı üzere askeri bir örgüt yapısı taşımayan ŞİÖ’nün ‘geride durduğunu’ belirten Adıbelli, tartışmalarin Rusya’dan fazlaca KGAÖ üzerine ağırlaşacağını söylemiş oldu:
“Tam bu sırada Kazakistan’ın bu türlü ortaya çıkmasıyla ilgili epey yorum var. Bazıları de Çin’e karşı yapılmış bir operasyon olarak görüyor. Rusya’nın Orta Asya’ya Avrasya’nın göbeğine inmesi ABD’yi hoşnut etmiyor. Kazakistan, Çin’in epeyce değerli bir partneri. Güç hususları da var lakin Jenerasyon ve Yol’un Batı’ya açılan en değerli kapısı Kazakistan. Nesil ve Yol hem Rusya sınırına birebir vakitte Türkiye çizgisine yani orta koridora geldiği sınır burası. Burada bir kaosun Çin’in Jenerasyon ve Yol’unu da etkilemesi ister istemez engellemiş olunuyor. KGAÖ hayli ön plana çıktı. Bir kere daha ŞİÖ baypas edildi. Birincisi 2010’da Kırgızistan’daki olaylarda oldu. bu biçimde ABD de müdahil oldu, ŞİÖ kenara bırakıldı. ŞİÖ bir savunma örgütü değil. Benzeri biçimde Türk Devletleri Teşkilatı için de bu söyleniyor. Ancak ŞİÖ ile Türk Devletleri Teşkilatı birebir formdalar. Askeri örgüt değiller. Burada Rusya’nın da kendine göre kimi hedefleri var. Bir, Ermenistan’ın başbakanı Paşinyan şu anda KGAÖ’nün başında. Ermenistan sorununda KGAÖ harekete geçmedi. Belarus, Kırgızistan ve Tacikistan var. Bu coğrafyalara da bir ileti veriliyor; ‘Güvenliğinizden ben sorumluyum. Buraya yönelik rastgele bir dış müdahalede karşılarında bizi bulurlar’. ötürüsıyla burada bundan daha sonraki tartışmalar Rusya’dan fazlaca KGAÖ üzerine ağırlaşacaktır. ŞİÖ geride kaldı dediğim bu. Bundan daha sonra KGAÖ yıldızını o denli parlatacak. ŞİÖ armut ise NATO da elma. Yani türdeş değil. Tahminen Amerika bunun üzerinden yola girecek.”
‘IŞİD militanlarının Kazakistan’da olduğu savları var’
Adıbelli, IŞİD militanlarının Kazakistan’da olduğu tezlerine atıf yaparken, Ortadoğu’da icat edilen mobilitesi yüksek bu örgütün geçirgen bir coğrafyada bu türlü anılmasına dikkat çekti:
“IŞİD militanlarının Kazakistan’da olduğu argümanı var. IŞİD’in yapay bir örgüt olduğu biliniyor. Ortadoğu’da icat edildi, toplanıp yerleştirildi. Taliban’ın IŞİD Horasan ile uğraş etmesinin engellendiği söyleniyor. O denli de bir yerde ki Çin hududuna yakın. Mobilitesi yüksek. Coğrafya da epeyce geçirgen. Tüm Orta Asya o denli. Yoksa fırsattan istifade onlar da ortalığı ismine mı gitmiştir. 1989’da Çin’deki Tiananmen olayında toplanan öğrenciler bir iki ay ortasında rejime yöneldi. Buradan yola çıkarak bakılınca Kazakistan’da da bu biçimde oldu. Suçsuz başladı lakin süratli bir biçimde bu biçimde oldu.”
‘Türk Devletleri Teşkilatı yeni kurulan bir örgüt, açılalı aylar olmuş bir örgüt ‘niye yapmadı’ dememeliyiz’
Türk Devletleri Teşkilatı’nın yeni kurulan bir örgüt olduğunu vurgulayan Adıbelli, işlevsizliği niçiniyle haksızlık yapılmaması gerektiği görüşünde. Adıbelli, Türk Devletleri Teşkilatı’nın ekonomik işbirliği ve dayanışma boyutlarının bulunduğu fakat askeri boyutunun bulunmadığını anımsattı:
“Türk Devletleri Teşkilatı’na haksızlık yapıyoruz, zira daha yeni kurulan bir örgüt. Bir örgütü bu kadar çabuk biçimde etkin etmek, ‘Müdahale etsin’ demek o örgüte yapılacak en büyük yanlışlık. ŞİÖ 2001’de kurulduğunda Amerika ve öteki ülkeler tarafınca sabun köpüğü olarak isimlendirdiler. ŞİÖ ne vakit kendini gösterebildi? 2005’te Astana tepesinde ABD’ye ‘Orta Asya’da üsleri derhal kapat’ dediği vakit. Hem ‘Afganistan’dan asker çek’ dedi birebir vakitte ‘üyelerimizin topraklarından çek’ dedi. bu biçimde ŞİÖ milletlerarası alana girdi. Ortadan 4 yıl geçmiş. Artık açılalı daha aylar olan Türk Devletleri Teşkilatı’na ‘Niye yapmadı?’ dememeliyiz. Türk Devletleri Teşkilatı’nda ekonomik işbirliği, her alanda dayanışma var ancak askeri boyutu yok. Öbür tarafta Kazakistan’ın ortasında bulunduğu KGAÖ var. BM’nin 51 hususu esasen o hakkı veriyor ve başvuruyor. esasen bu çeşit örgütler karşılaştıkları meselelerle yüzleşe yüzleşe büyürler. Bundan daha sonraki süreçte daha süratli bir müdahale olacağını düşünüyorum. Hepsi tıpkı bölgenin ülkeleri. Türk Devletleri içerisinde olan devletler aslına bakarsanız KGAÖ’de de varlar. Dayanışma, istişare, memleketler arası toplulukta daha büyük takviye bağlamında olabilir. Bu tarafta takviye vereceğini Türk Devletleri Teşkilatı deklare etti. İşin ötesinde bir daha stratejimiz bir sarsıntıya uğradı. Orta Asya, Türkiye’nin Asya siyasetinin göbeğiydi. Onun için Türk Devletleri Teşkilatı’nda öteki projeler bu minvalde yürüyordu. Kazakistan da hayli değerli bir sütundu. Bu iş burada olunca bütün şok burada ortaya çıktı. her insanın başı karışık. Bunun sebebi her insanın şaşırmış olması zira kimse Kazakistan’da bunu beklemiyordu.”
Gelişmeler ve jeopolitik yankılarını Dumlupınar Üniversitesi’nden Asya siyasetleri uzmanı Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk.
‘Kazakistan’da bir renkli ihtilal teşebbüsü oldu, Tacikistan-Kırgızistan çizgisinden beklerken Kazakistan’dan gelmesi şaşırtıcı’
Dr. Barış Adıbelli’ye bakılırsa, Kazakistan’da bir renkli ihtilal teşebbüsü olduğu söylenebilir. ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi daha sonrası ‘ABD’nin en uzun savaşı sona eriyor lakin Avrasya’nın en uzun savaşı başlıyor’ tespiti yaptığını belirten Adıbelli, IŞİD Horasan kümesine atıfla Tacikistan-Kırgızistan sınırında yeni istikrarsızlıklar beklenirken, olayların Kazakistan’da patlamasının şaşırtan olduğunu söylemiş oldu. Renkli ihtilallerin örneklerinin 2000’lerden beri ortada olduğunu anımsatan Adıbelli, “Bu tip durumlarda global güçler ya fırsatı yaratır ya da ortaya çıkan fırsatı değerlendirir” vurgusu yaptı:
“Kazakistan’da yaşanan olaylara bakarken referans noktalarımız var. Bir renkli ihtilal teşebbüsü oldu diyebiliriz. Amerika ve NATO’nun Afganistan’dan çekilmesini konuştuğumuzda ‘Bu çekilme yaşanıyor. Amerika’nın Afganistan’daki en uzun savaşı sona eriyor lakin bu sefer Avrasya’nın en uzun savaşı başlıyor’ demiştim. Oradaki çekilmenin bir zafer olmadığı, yani ABD’nin çekilmesiyle orada barış manasında yeni bir devrin başlamadığını tersine büyük bir kaos ve istikrarsızlık sürecinin geldiğini söylemiştim. Zayıf halka Tacikistan-Kırgızistan sınırı. IŞİD Horasan, Tacikistan ve Kırgızistan’ı tehdit ediyor. Ama biz bu beklentideyken temel patlama hiç ummadığımız, kuvvetli olarak bildiğimiz Kazakistan’da bu biçimde bir olayın yaşanması dikkatlerin farklı taraflara çekti. Renkli teşebbüs niyetine şunun için yakınım. 2000’lerin ortalarında örneklerini gördük. Ukrayna, Gürcistan ve Kırgızistan’da gördük. Tibet’te Çin’e karşı ayaklanmalar oldu. daha sonrasındası hal değiştirdi, Arap Baharı ismi altında tüm Ortadoğu coğrafyasında gördük. Artan yumurta fiyatlarından dolayı İran’da halk sokağa döküldü. Halk rejime, Hamaney’e tenkitler yöneltti. İran’da bunu bir iki kere gördük. Trump, Twitter’da İran’daki olaylarla ilgili ‘İran halkı sizi destekliyoruz. Sizin için bir şey yapamıyoruz lakin kalbimiz sizinle’ demişti. Bu tip şeylerde global güçler ya fırsatı yaratır ya da ortaya çıkan fırsatı kıymetlendirir. Kazakistan’da ortaya çıkan fırsat görüldü.”
‘Dışarıdan yapılan teşebbüs Rusya’yı gördüğünde geri adım atacak’
Adıbelli renkli ihtilal teşebbüsüne karşı Kazakistan’da fazlaca süratli davranıldığı, gelişmelerin Amerikalıları ‘KGAÖ’den niye yardım istendiğini’ sorgulatmak durumunda bıraktığını vurguladı. Adıbelli’ye göre gönderilen barış gücü birliğinin sayısı az olsa da Rusya’nın varlığı başlıbaşına bir ‘caydırıcı’ öge:
“Ancak fazlaca sürat davranıldı. Amerikalılar ‘niçin Rusya’dan yardım istediler anlayamadık’ diyor. Bu nokta da biz de diyoruz, 100 binin üzerine ordun var, askerin var, polis teşkilatın var. niye Rusya’dan? KGAÖ’yü toplasanız kaç kişi edecek? 100 bin asker varken bir tarafta 2000 küsür askerle aslında sorun Rusya’nın bir biçimde o denklemin içine sokularak dışarıdan yapılan bu teşebbüse karşı aslında Rusya ile birlikte bunu engelleme. Dışarıdan yapılan teşebbüs Rusya’yı gördüğünde geri adım atacak. Verdiği reaksiyona bakarsak Tokayev’in oynadığı oyun tutmuş üzere. Blinken, ‘Rusya’yı niye çağırdınız, epey manalı değil’ dedi, devamında “Evinize girdi mi tekrar çıkaramazsanız’ dedi. Rusya da buna karşılık verdi. Burada Kazakistan’a KGAÖ ki Rusya’nın NATO’su olarak isimlendiriliyor Rusya’nın gelmesi ABD’nin fazlaca güzeline gitmiş değil.”
‘Çok kıymetli bir haftanın öncesinde dikkatleri dağıttı’
Kazakistan’daki olayların Rusya ile ABD/NATO içinde epey değerli müzakerelerin yapılacağı bir haftanın hemilk öncesinde patlamasına dikkat çeken Adıbelli, Moskova’nın ‘Ukrayna üzerinden yaşanan krizi’ diplomasi masasına çekme uğraşlarına karşılık ABD ve NATO’dan gelen karmaşık bildirilere atıfta bulundu:
“Bu epeyce değerli bir hafta. Ukrayna sorununda diplomasinin öne çıktığı bir hafta olacak. Kazakistan’daki gelişmelerin gölgesinde geçen günlerde NATO bakanlar toplantısı yapıldı. NATO, ‘Artık Rusya ile diyalog kuralım’ diyorlar. Bir de şunu diyorlar, o da Amerikan tarafınca gelen bir şey; ‘Rusya’nın güvenlik garantisi ismini verdiği teklifte hepsinin kabul edilebilirliği yok’. Ukrayna ve Gürcistan’ı NATO’ya almayın, bize kelam verildi daha önce’ diyor. Blinken, ‘NATO hiç bir vakit Rusya’ya doğuya gerçek genişlemeyeceğiz diye bir kelam vermedi’ dedi. Rusya-NATO Kurulu olacak. Tüm bu süreç, Kazakistan sıkıntısı aslında Rusya’nın bir anda dikkatini de dağıtmış oldu. Rusya da beklemiyordu Kazakistan’da bu biçimde bir durum olacağını. Bu Rusya’nın renkli ihtilali diyen var, bu Amerika’nın renkli ihtilali diyen var. Ukrayna olmasaydı beyin fırtınası yapılırdı. Rusya bu sıkıntının askeri boyuttan diplomasi boyutuna çekilmesini istiyor. Nihayetinde Kremlin, Biden ile yapılan telefon görüşmesinin âlâ geçtiğini söylüyor. Biden, iç kamuoyuna ve Ukrayna’ya iletileri sert gösterse de onlar da mutlu.”
‘Burada bir kaosun Çin’in Jenerasyon ve Yol’unu da etkilemesi ister istemez engellemiş olunuyor’
Adıbelli bazılarının de Kazakista’daki olayların Çin’e ve Nesil ve Yol’a karşı bir operasyon yorumlarını öne çıkardığını anımsatırken, sonuçları prestijiyle bir kaosun engellenmiş bulunmasına dikkat çekti. Kazakistan’daki krizin tahlilinde KGAÖ öne çıkarken, tıpkı Türk Devletleri Teşkilatı üzere askeri bir örgüt yapısı taşımayan ŞİÖ’nün ‘geride durduğunu’ belirten Adıbelli, tartışmalarin Rusya’dan fazlaca KGAÖ üzerine ağırlaşacağını söylemiş oldu:
“Tam bu sırada Kazakistan’ın bu türlü ortaya çıkmasıyla ilgili epey yorum var. Bazıları de Çin’e karşı yapılmış bir operasyon olarak görüyor. Rusya’nın Orta Asya’ya Avrasya’nın göbeğine inmesi ABD’yi hoşnut etmiyor. Kazakistan, Çin’in epeyce değerli bir partneri. Güç hususları da var lakin Jenerasyon ve Yol’un Batı’ya açılan en değerli kapısı Kazakistan. Nesil ve Yol hem Rusya sınırına birebir vakitte Türkiye çizgisine yani orta koridora geldiği sınır burası. Burada bir kaosun Çin’in Jenerasyon ve Yol’unu da etkilemesi ister istemez engellemiş olunuyor. KGAÖ hayli ön plana çıktı. Bir kere daha ŞİÖ baypas edildi. Birincisi 2010’da Kırgızistan’daki olaylarda oldu. bu biçimde ABD de müdahil oldu, ŞİÖ kenara bırakıldı. ŞİÖ bir savunma örgütü değil. Benzeri biçimde Türk Devletleri Teşkilatı için de bu söyleniyor. Ancak ŞİÖ ile Türk Devletleri Teşkilatı birebir formdalar. Askeri örgüt değiller. Burada Rusya’nın da kendine göre kimi hedefleri var. Bir, Ermenistan’ın başbakanı Paşinyan şu anda KGAÖ’nün başında. Ermenistan sorununda KGAÖ harekete geçmedi. Belarus, Kırgızistan ve Tacikistan var. Bu coğrafyalara da bir ileti veriliyor; ‘Güvenliğinizden ben sorumluyum. Buraya yönelik rastgele bir dış müdahalede karşılarında bizi bulurlar’. ötürüsıyla burada bundan daha sonraki tartışmalar Rusya’dan fazlaca KGAÖ üzerine ağırlaşacaktır. ŞİÖ geride kaldı dediğim bu. Bundan daha sonra KGAÖ yıldızını o denli parlatacak. ŞİÖ armut ise NATO da elma. Yani türdeş değil. Tahminen Amerika bunun üzerinden yola girecek.”
‘IŞİD militanlarının Kazakistan’da olduğu savları var’
Adıbelli, IŞİD militanlarının Kazakistan’da olduğu tezlerine atıf yaparken, Ortadoğu’da icat edilen mobilitesi yüksek bu örgütün geçirgen bir coğrafyada bu türlü anılmasına dikkat çekti:
“IŞİD militanlarının Kazakistan’da olduğu argümanı var. IŞİD’in yapay bir örgüt olduğu biliniyor. Ortadoğu’da icat edildi, toplanıp yerleştirildi. Taliban’ın IŞİD Horasan ile uğraş etmesinin engellendiği söyleniyor. O denli de bir yerde ki Çin hududuna yakın. Mobilitesi yüksek. Coğrafya da epeyce geçirgen. Tüm Orta Asya o denli. Yoksa fırsattan istifade onlar da ortalığı ismine mı gitmiştir. 1989’da Çin’deki Tiananmen olayında toplanan öğrenciler bir iki ay ortasında rejime yöneldi. Buradan yola çıkarak bakılınca Kazakistan’da da bu biçimde oldu. Suçsuz başladı lakin süratli bir biçimde bu biçimde oldu.”
‘Türk Devletleri Teşkilatı yeni kurulan bir örgüt, açılalı aylar olmuş bir örgüt ‘niye yapmadı’ dememeliyiz’
Türk Devletleri Teşkilatı’nın yeni kurulan bir örgüt olduğunu vurgulayan Adıbelli, işlevsizliği niçiniyle haksızlık yapılmaması gerektiği görüşünde. Adıbelli, Türk Devletleri Teşkilatı’nın ekonomik işbirliği ve dayanışma boyutlarının bulunduğu fakat askeri boyutunun bulunmadığını anımsattı:
“Türk Devletleri Teşkilatı’na haksızlık yapıyoruz, zira daha yeni kurulan bir örgüt. Bir örgütü bu kadar çabuk biçimde etkin etmek, ‘Müdahale etsin’ demek o örgüte yapılacak en büyük yanlışlık. ŞİÖ 2001’de kurulduğunda Amerika ve öteki ülkeler tarafınca sabun köpüğü olarak isimlendirdiler. ŞİÖ ne vakit kendini gösterebildi? 2005’te Astana tepesinde ABD’ye ‘Orta Asya’da üsleri derhal kapat’ dediği vakit. Hem ‘Afganistan’dan asker çek’ dedi birebir vakitte ‘üyelerimizin topraklarından çek’ dedi. bu biçimde ŞİÖ milletlerarası alana girdi. Ortadan 4 yıl geçmiş. Artık açılalı daha aylar olan Türk Devletleri Teşkilatı’na ‘Niye yapmadı?’ dememeliyiz. Türk Devletleri Teşkilatı’nda ekonomik işbirliği, her alanda dayanışma var ancak askeri boyutu yok. Öbür tarafta Kazakistan’ın ortasında bulunduğu KGAÖ var. BM’nin 51 hususu esasen o hakkı veriyor ve başvuruyor. esasen bu çeşit örgütler karşılaştıkları meselelerle yüzleşe yüzleşe büyürler. Bundan daha sonraki süreçte daha süratli bir müdahale olacağını düşünüyorum. Hepsi tıpkı bölgenin ülkeleri. Türk Devletleri içerisinde olan devletler aslına bakarsanız KGAÖ’de de varlar. Dayanışma, istişare, memleketler arası toplulukta daha büyük takviye bağlamında olabilir. Bu tarafta takviye vereceğini Türk Devletleri Teşkilatı deklare etti. İşin ötesinde bir daha stratejimiz bir sarsıntıya uğradı. Orta Asya, Türkiye’nin Asya siyasetinin göbeğiydi. Onun için Türk Devletleri Teşkilatı’nda öteki projeler bu minvalde yürüyordu. Kazakistan da hayli değerli bir sütundu. Bu iş burada olunca bütün şok burada ortaya çıktı. her insanın başı karışık. Bunun sebebi her insanın şaşırmış olması zira kimse Kazakistan’da bunu beklemiyordu.”